Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου 2017

Αφήγηση, θεωρητικά στοιχεία



Κατηγορίες αφηγηματικών ειδών
i. Αφήγηση πραγματικών γεγονότων (ιστοριογραφία, επιστολή, ημερολόγιο, απομνημονεύματα, αυτοβιογραφία).
ii. Αφήγηση πλασματικών γεγονότων (παραμύθι, μυθιστόρημα, διήγημα, νουβέλα).
iii. Μικτή αφήγηση πραγματικών και πλασματικών γεγονότων (ιστορικό μυθιστόρημα, μυθιστορηματική βιογραφία).


Διάκριση συγγραφέα – αφηγητή
Συγγραφέας και αφηγητής δεν πρέπει να συγχέονται, ακόμη και στην περίπτωση πρωτοπρόσωπης αφήγησης, όπου είναι δυνατόν να ανιχνεύονται αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα.
→Συγγραφέας: είναι πραγματικό πρόσωπο με αληθινή ζωή, υπάρχει έξω από το κείμενο.
→Αφηγητής: επινοείται από τον συγγραφέα για να πει την ‘ιστορία’, είναι ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και στον αναγνώστη. Είναι πρόσωπο του κειμένου, υπάρχει μόνο στο πλαίσιο του πλασματικού λόγου.


Τύποι αφήγησης
i. Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο
Έχει τη δύναμη της προσωπικής μαρτυρίας, εξασφαλίζει αμεσότητα, πειστικότητα και αληθοφάνεια στην αφήγηση, της προσδίδει εμπιστευτικό, εξομολογητικό χαρακτήρα.
ii. Αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο
Αποτελεί αποστροφή εις εαυτόν, μονόλογο. Το δεύτερο πρόσωπο ουσιαστικά υποκρύπτει ένα «εγώ» (όπως στο έργο του Στρ. Τσίρκα «Η Λέσχη»).
Είναι πιθανόν να αποτελεί αποστροφή και προς τον αναγνώστη (όπως στα αφηγηματικά ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη).
Προσδίδει δραματικότητα/θεατρικότητα στην αφήγηση.
iii. Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο
Δημιουργεί την αίσθηση της αντικειμενικότητας, της αποστασιοποίησης από τα δρώμενα.




Τύποι αφηγητή

i. Ανάλογα με το ‘ποιος βλέπει’ την ιστορία {προοπτική, εστίαση, αφηγηματική σκοπιά, οπτική γωνία: η θέση από την οποία «κοιτάζει» κανείς κυριολεκτικά ή μεταφορικά-τα δρώμενα}

α) Αφηγητής-θεός
Παντογνώστης αφηγητής.  Ξέρει περισσότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας, γνωρίζει ακόμη και τις πιο ενδόμυχές τους σκέψεις. Η απόλυτη γνώση ισοδυναμεί με έλλειψη σκοπιάς, η αφήγηση δεν εστιάζεται σε κανένα πρόσωπο (μηδενική εστίαση).
Εκφέρεται σε τρίτο γραμματικό πρόσωπο.  
β) Αφηγητής-άνθρωπος
Η αφήγηση μάς αποκαλύπτει μόνον όσα γνωρίζει κάποιος δεδομένος ήρωας. Ο αφηγητής συμμετέχει και αυτός στην ιστορία είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως αυτόπτης μάρτυρας και αφηγείται συνήθως σε πρώτο πρόσωπο
Η εστίαση είναι εσωτερική και μπορεί να λάβει τις ακόλουθες μορφές:
• σταθερή εστίαση: ακολουθεί την οπτική γωνία ενός ανθρώπου (λ.χ. μονόλογος).
• μεταβλητή εστίαση: η ιστορία δίνεται διαδοχικά μέσα από την προοπτική πολλών προσώπων (λ.χ. επιστολικό μυθιστόρημα).
• πολλαπλή εστίαση: το ίδιο γεγονός φωτίζεται πολλές φορές από τη σκοπιά διαφορετικών προσώπων (λ.χ. αστυνομικό μυθιστόρημα)
γ) Αφηγητής-πράγμα
Σχετική άγνοια αφηγητή, λέει λιγότερα από όσα γνωρίζει ο ήρωας, εξωτερική εστίαση. Πρόκειται για αφήγηση-αίνιγμα, που παραπέμπει στην τεχνική του κινηματογράφου. Αφηγητής-κάμερα, ουδέτερος φακός που καταγράφει απλώς εικόνες στο παρόν (κυρίαρχος ρόλος του Ενεστώτα), χωρίς αναδρομές ή προδρομές και χωρίς να σχολιάζει.  Συναντάται κυρίως σε μυθιστορήματα μυστηρίου.





ii. Ανάλογα με το ‘ποιος μιλάει’ {με τη φωνή ποιου ακούμε την ιστορία}

α) Εξωδιηγητικός αφηγητής
Αφηγητής που τοποθετείται έξω από την ιστορία που διηγείται και που συνήθως αγνοούμε την ταυτότητά του (π.χ. Ιλιάδα του Ομήρου).
β) Ενδοδιηγητικός αφηγητής
Αφηγητής δευτέρου βαθμού, ο οποίος μπορεί να είναι ένας από τους ήρωες της πρώτης ιστορίας και που αναλαμβάνει να διηγηθεί μια άλλη ιστορία (μεταδιήγηση) με ήρωα τον εαυτό του ή άλλα πρόσωπα.
Πρόκειται για το φαινόμενο εγκιβωτισμού μιας ιστορίας μέσα στην άλλη (π.χ. «Χίλιες και μια νύχτες»). Η διαρκής επανάληψη εγκιβωτισμών αποκαλείται δομή της αβύσσου.
[Εγκιβωτισμός: ένθετη ή ενθετική αφήγηση μέσα στην κύρια αφήγηση]


iii. Ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής του αφηγητή στην ιστορία

α) Ομοδιηγητικός αφηγητής
Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Ο αφηγητής μετέχει στην ιστορία:
-Ως κεντρικός ήρωας -αυτοδιηγητικός αφηγητής
-Ως δευτερεύον πρόσωπο
-Ως μάρτυρας /θεατής -αλλοδιηγητικός αφηγητής

β) Ετεροδιηγητικός αφηγητής
Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο. Ο αφηγητής δεν μετέχει καθόλου ως πρόσωπο στην ιστορία που αφηγείται.



Αφηγηματικοί τρόποι και τεχνικές.

Τρόποι αφήγησης
• Ο αφηγητής οργανώνει και παρουσιάζει το υλικό της αφήγησης με δύο βασικά τρόπους:
i. Κρατώντας τον λόγο, έτσι που να αφηγείται ο ίδιος τα γεγονότα και να μεταδίδει με πλάγιο ύφος τα λεγόμενα των ηρώων του (διήγησις /telling /summary).
ii. Δίνοντας τον λόγο στους ήρωές του, πριμοδοτώντας τον διάλογο και "δείχνοντας" τα γεγονότα, όπως συμβαίνει στο θέατρο (μίμησις /showing /scene).



Τεχνικές αφήγησης
Διήγηση: εξιστόρηση γεγονότων, αφήγηση (ο αφηγητής περιγράφει τι συνέβη με δικά του λόγια ή εκθέτει σκέψεις και συναισθήματα των προσώπων, χωρίς άμεση παράθεση των λόγων τους).
Περιγραφή: λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.
Διάλογος:
➳Διάλογος σε αφηγηματικό κείμενο, όπου αποδίδεται πιστά ο λόγος των προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών.
➳Θεατρικός διάλογος, όπου απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής και η υπόθεση εξελίσσεται με διαλογικό τρόπο -θεατρική τεχνική (π.χ. «Μνήμη» Στρ. Τσίρκα).
Μονόλογος /εσωτερικός μονόλογος (λόγος χωρίς ακροατή, «ροή της συνείδησης» -ακραία περίπτωση απόσυρσης του αφηγητή).
Ελεύθερος πλάγιος λόγος: πιστή απόδοση από τον αφηγητή σκέψεων και συναισθημάτων ενός προσώπου της ιστορίας σε τρίτο πρόσωπο και σε χρόνο παρελθοντικό. Σύμμειξη του λόγου του αφηγητή και του λόγου των ηρώων.
Σχόλιο: γνώμες, κρίσεις, σχόλια του αφηγητή που οδηγούν σε γενικεύσεις.
Εγκιβωτισμός: ένθετη αφήγηση, ενσωματωμένη σε εκτενέστερη αφήγηση.



 Λειτουργία αφηγηματικών τεχνικών.

Ρόλος -λειτουργία του διαλόγου
Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια.
Συντελεί στην πειστικότερη διαγραφή των χαρακτήρων -τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια.
           Ο αναγνώστης αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα.


Ρόλος -λειτουργία της περιγραφής
Σκιαγραφεί τα πρόσωπα, στήνει το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.
Προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης.
Προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.
[Η περιγραφή αποτελεί στατικό και άχρονο στοιχείο του κειμένου σε διάκριση /αντίθεση με την
αφήγηση που θεωρείται δυναμικό στοιχείο του κειμένου. Τα όρια αφήγησης – περιγραφής δεν είναι
πάντοτε ευδιάκριτα.]



Ηθογραφία προσώπων
 Τα πρόσωπα μιας αφήγησης ηθογραφούνται – ψυχογραφούνται μέσω των ακόλουθων τεχνικών:
⇝Μέσα από την περιγραφή και τα σχόλια που κάνει γι’ αυτά ο αφηγητής.
⇝Μέσα από τη διήγηση των πράξεών τους.
⇝Μέσα από τον μονόλογο (ή τον εσωτερικό μονόλογο – ενδοσκόπηση), τον διάλογο και τη σχέση τους με τα άλλα πρόσωπα της αφήγησης.
⇝Μέσα από τα λόγια και τις κρίσεις των άλλων προσώπων της αφήγησης.




Ο χρόνος στην αφήγηση.
i. Εξωκειμενικός χρόνος
⇛Χρόνος πομπού:  Χρονική στιγμή κατά την οποία ο πομπός (ομιλητής /συγγραφέας) στέλνει το μήνυμά του (αφηγηματικό περιεχόμενο).
⇛Χρόνος δέκτη: Χρονική στιγμή κατά την οποία ο δέκτης (ακροατής /αναγνώστης) δέχεται το μήνυμα του πομπού.
⇛Χρόνος γεγονότων: Χρονική στιγμή κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης.

Παράδειγμα εξωκειμενικού χρόνου, όσον αφορά τα ομηρικά έπη:



ii. Εσωκειμενικός χρόνος
⟼Χρόνος ιστορίας -«αφηγημένος» : Χρονικά όρια μέσα στα οποία εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της αφήγησης. Πραγματικός χρόνος, πρόκειται για τη φυσική διαδοχή, τη χρονική ακολουθία με την οποία έγιναν τα γεγονότα.
⟼Χρόνος αφήγησης -«αφηγηματικός»: Χρονική σειρά με την οποία παρουσιάζονται και διαρθρώνονται τα γεγονότα κατά την πορεία της αφήγησης. Πρόκειται για την ακολουθία των γλωσσικών σημείων που αναπαριστά τα γεγονότα αυτά. Ουσιαστικά ο χρόνος της αφήγησης είναι ψευδοχρόνος – νοείται ως ο χώρος που καταλαμβάνει το κείμενο πάνω στο χαρτί.

 Ο χρόνος της αφήγησης κατά κανόνα δεν συμπίπτει με τον χρόνο της ιστορίας. Υπάρχει συνήθως διαφορά ως προς τη χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα των γεγονότων. Μια ιστορία μπορεί να παρουσιάζεται σε ένα κείμενο από την αρχή της ή από τη μέση ή από το τέλος. Όταν η αρχή της αφήγησης συμπίπτει με την αρχή της ιστορίας, τότε χρησιμοποιούμε τον όρο ab ovo. Όταν η αφήγηση αρχίζει από τη μέση της ιστορίας, χρησιμοποιούμε τον όρο in medias res.




ΧΡΟΝΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ (ΧΑ) -ΧΡΟΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΧΙ)
i. Ως προς τη σειρά /τάξη {η σχέση ανάμεσα στη χρονική διαδοχή των γεγονότων στην ιστορία και τη διάταξή τους στο κείμενο}
➳Ευθύγραμμη σειρά -χρονική ακολουθία.
➼Αναχρονία -παραβίαση χρονικής σειράς, ασυμφωνία ΧΙ και ΧΑ:
Ανάληψη (flashback): αναδρομική αφήγηση γεγονότων που είναι προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας όπου βρισκόμαστε.
Πρόληψη (flashforward): πρόδρομη αφήγηση που ανακαλεί εκ των προτέρων γεγονότα, τα οποία στην ιστορία θα διαδραματιστούν αργότερα (προοικονομία).


ii. Ως προς τη διάρκεια {η σχέση ανάμεσα στη διάρκεια των γεγονότων της ιστορίας (ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια) και στην ψευδο-διάρκεια της εκφώνησής τους στην αφήγηση, την έκταση δηλαδή του κειμένου}
➼Επιτάχυνση (ΧΑ < ΧΙ)
Έλλειψη: παράλειψη τμήματος της ιστορίας.
Περίληψη: πύκνωση, σύνοψη, σύντομη απόδοση τμήματος της ιστορίας
(π.χ. ο ομηρικός Οδυσσέας στο νησί των Φαιάκων αφηγείται μέσα σε λίγες ώρες το μεγαλύτερο μέρος των περιπετειών του). Η πιο συνοπτική αφήγηση είναι η ρήση του Καίσαρα “veni, vidi, vici”.
➼Επιβράδυνση (ΧΑ > ΧΙ)
Παύση: σταματά η εξέλιξη της ιστορίας (περίπτωση περιγραφής /σχολίου).
Επιμήκυνση: εκτεταμένη, διεξοδική αφήγηση -κάποτε και σε πολλές σελίδες -γεγονότων που διαρκούν ελάχιστες στιγμές (π.χ. στο έργο του Κ. Θεοτόκη «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» παρουσιάζεται σε εκτενή κεφάλαια μία δεξίωση).

➼«Σκηνή» (ΧΑ = ΧΙ)
Διάλογος /μονόλογος: ίδια διάρκεια όπως και στην περίπτωση που θα εκφωνούνταν πραγματικά από τα πρόσωπα.


iii. Ως προς τη συχνότητα {η σχέση ανάμεσα στις φορές που ένα γεγονός εμφανίζεται στην ιστορία και τις φορές που αυτό αναφέρεται στο κείμενο}
➱Μοναδική αφήγηση: αφήγηση μία φορά αυτού που έγινε στην ιστορία μία φορά.
➱Επαναληπτική αφήγηση: αφήγηση περισσότερες από μία φορές αυτού που συνέβη στην ιστορία μια φορά. ‘Οχι πανομοιότυπη επανάληψη αφήγησης, αλλά υφολογικές διαφορές και παραλλαγές ως προς την εστίαση (π.χ. σε αστυνομικά μυθιστορήματα)
➱Θαμιστική αφήγηση: αφήγηση μία φορά αυτού που έγινε χ φορές (π.χ. στο έργο της Μ. Λυμπεράκη «Τα ψάθινα καπέλα»). 


Πηγή: Μαρία Παπαλεοντίου (Φιλόλογος - Λειτουργός Π.Ι.Κ.), Ο λογοτεχνικός γραμματισμός στην πεζογραφία - στοιχεία θεωρίας της αφήγησης

Σάββατο 14 Ιανουαρίου 2017

Η εξολόθρευση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης



Ως τις αρχές τού 20ού αιώνα οι Εβραίοι αποτελούσαν πάνω από το μισό τού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ως αποτέλεσμα της εβραϊκής επιρροής, ακόμη και αρκετοί μη Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη μιλούσαν την Ισπανοεβραϊκή (Λαντίνο), τη γλώσσα των Σεφαρδιτών, και η πόλη ουσιαστικά έκλεινε κατά το εβραϊκό Σάββατο. Ταξιδιώτες που περνούσαν από το λιμάνι της πόλης εκείνη την εποχή έλεγαν, χιουμοριστικά, ότι η Θεσσαλονίκη ήταν η πόλη στην οποία οι εργάσιμες ημέρες ήταν στην ουσία τέσσερις και ακολουθούσαν τρεις ημέρες αργίας, Παρασκευή για τους Μουσουλμάνους, Σάββατο για τους Εβραίους και Κυριακή για τους Χριστιανούς.

Οι Γερμανοί μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη στις 9.4.41. Λίγες μέρες αργότερα απαγορεύουν την είσοδο των Εβραίων σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία κ.λπ., επιτάσσουν το νοσοκομείο Χιρς και πολλά εβραϊκά σπίτια, φυλακίζουν τα μέλη του κοινοτικού Συμβουλίου, διατάζουν τουs Εβραίους να παραδώσουν τα ραδιόφωνα τους και λεηλατούν τα γραφεία της Κοινότητας και τις πλουσιότερες εβραϊκές βιβλιοθήκες.


Στις 11.7.1942 οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 - 45 ετών διατάζονται να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί αφού υφίστανται απερίγραπτα μαρτύρια καταγράφονται και οδηγούνται σε καταναγκαστικά έργα. Η Κοινότητα θα καταβάλει στους ναζί 2,5 δισ. δρχ. για να τους απελευθερώσει, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει η εκτόπιση ως τον επόμενο Μάρτιο.Στο τέλος του ίδιου χρόνου, οι ναζί κατάσχουν τις ανθούσες εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφουν το Ισραηλιτικό Νεκροταφείο.
 

Το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο στο χώρο της πανεπιστημιούπολης πουκαταστράφηκε από τους ναζί  και τους   εγχώριους συνεργάτες τους το 1942. Οι ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και οδική πλακόστρωση!

Στις 6.2.43 φτάνει στη Θεσσαλονίκη μια επιτροπή των SD με επικεφαλής τους Ντήτερ Βισλιτσένι και Αλόις Μπρύνερ και βάζει σε κίνηση τον μηχανισμό για το οριστικό ξεκλήρισμα των Εβραίων, που υποχρεώνονται τώρα να φορούν το κίτρινο άστρο του Δαυίδ και να κατοικούν σε ορισμένες μόνο συνοικίες (γκέτο). Τους απαγορεύεται επίσης η χρήση τηλεφώνων και δημοσίων μεταφορικών μέσων.

Οι ναζί κρύβοντας τις πραγματικές τους προθέσεις, ισχυρίζονται μέσω του Αρχιρραβίνου Κόρετς, τον οποίο διορίζουν και πρόεδρο, ότι αποβλέπουν στην αναδιοργάνωση της Κοινότητας σε μια αυτόνομη περιοχή της πόλης με δικό της Δήμαρχο και Επιμελητήριο. Σχηματίζουν ακόμα μια εβραϊκή πολιτοφυλακή και επιβάλλουν στους Εβραίους να συντάξουν αναλυτικές δηλώσεις των περιουσιακών τους στοιχείων. 



Στις 5 Μαρτίου 1943 ο επικεφαλής του διορισμένου από τους Γερμανούς Εβραϊκού Συμβουλίου στη Θεσσαλονίκη ραβίνος Τσβι Κόρετς υπέγραφε την ακόλουθη ανακοίνωση: «Καλούμε τους ομόθρησκούς μας να διατηρήσουν όλη την ηρεμία των και την ψυχραιμία, να μην παρασυρθούν από τον πανικόν, να μη δίδουν πίστη εις τας ανησυχητικάς διαδόσεις, που όλες είναι δίχως βάση. Ο καθένας πρέπει να εξακολουθεί να ασχολείται ήρεμα με τις εργασίες του και να εμπιστεύεται εις τους διευθύνοντας την Κοινότητα». Μία εβδομάδα μετά ο ίδιος ο αρχιραβίνος εμφανίστηκε στη συναγωγή για να ανακοινώσει στους ομόθρησκούς του ότι όλος ο πληθυσμός θα εκτοπιζόταν στην Κρακοβία.

Στις 6 Μαρτίου 1943 απαγορεύεται η έξοδος των Εβραίων από τα γκέτο, ενώ στο συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς στήνεται το σκηνικό για την τελευταία πράξη της τραγωδίας.

Εβραίοι μεταφέρονται μέσω της Εγνατίας οδού στο γκέτο Βαρόνου Χιρς, κοντά στον σιδ. σταθμό, προκειμένου να επιβιβαστούν στα μακάβρια τρένα για το Άουσβιτς.

Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχωρεί ο πρώτος συρμός με προορισμό τα στρατόπεδα του θανάτου Aουσβιτς και Μπιρκενάου. 




Διαδοχικές αποστολές (18) που αναχωρούν η μια μετά την άλλη θα μεταφέρουν σε λίγες εβδομάδες τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στοιβαγμένους σε βαγόνια που προορίζονταν για ζώα, στον τόπο της εξόντωσης.
 
Η ατμομηχανή ενός από τους  συρμούς που μετέφεραν Εβραίους από τον παλιό σιδ. σταθμό στο Άουσβιτς 
Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και τα σχολεία τους ερειπωμένα. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμεί σήμερα περίπου 1.000 μέλη και διατηρεί τέσσερις συναγωγές. 
Χάινς Κούνιο, ένας από τους τελευταίους επιζώντες Θεσσαλονικείς Εβραίους του Άουσβιτς, μπροστά σε ένα από τα παλιά βαγόνια των τρένων του θανάτου

Ένας από τους θρησκευτικούς ηγέτες που αντιστάθηκαν στις εκτοπίσεις των Εβραίων προς τα στρατόπεδα ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ο οποίος επανειλημμένα ανέλαβε πρωτοβουλίες για την παρεμπόδισή τους. Ο Γεννάδιος κατέβαλε προσπάθειες να διασωθούν οι εκχριστιανισθέντες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και όσοι διέθεταν πλαστές βεβαιώσεις βάπτισης.

Αξιομνημόνευτη υπήρξε η επίσημη επιστολή διαμαρτυρίας που υπεγράφη στην Αθήνα στις 23 Μαρτίου 1943 από τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και 27 ηγετικά μέλη πολιτιστικών, ακαδημαϊκών και επαγγελματικών οργανώσεων. Το κείμενο ήταν γραμμένο σε ιδιαίτερα αιχμηρή γλώσσα και τόνιζε τους αδιάρρηκτους δεσμούς μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων, αποκαλώντας τους από κοινού «Έλληνες» χωρίς διάκριση. Το εν λόγω κείμενο είναι μοναδικό στο είδος του σε ολόκληρη την υπό κατοχή Ευρώπη ως προς τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τον σκοπό.

Σημαντική, επίσης, ήταν η συνεισφορά του Γενικού Προξένου της Ιταλίας Γκουέλφο Ζαμπόνι (Guelfo Zamboni), ο οποίος εφοδίασε με πλαστά πιστοποιητικά ιθαγένειας περίπου 300 Εβραίους της Θεσσαλονίκης, επιτρέποντάς τους έτσι να καταφύγουν στην ιταλική ζώνη κατοχής στην Αθήνα.

Δυστυχώς, όπως και σε άλλες χώρες, η εσφαλμένη πληροφόρηση και ο εφησυχασμός έδωσαν στις εβραϊκές κοινότητες των αρχών τού 1940 μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Στην Θεσσαλονίκη, μία από τις κοινότητες με το μεγαλύτερο εβραϊκό στοιχείο, οι κάτοικοί της επέδειξαν παθητική και αδιάφορη στάση έναντι της εφαρμογής της Τελικής Λύσης. Ως αποτέλεσμα, ο κίνδυνος της εκτόπισης και της γενοκτονίας στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως αρχικώς αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία από τους Εβραίους στην Ελλάδα — ακόμη και από τα ηγετικά μέλη της κοινότητας... 

 

Μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά είχε τοποθετηθεί στο πάρκο μεταξύ των οδών Κ. Καραμανλή και Αλ. Παπαναστασίου, απέναντι από την είσοδο του Ιπποκράτειου, επειδή πριν από τον πόλεμο η περιοχή κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από Εβραίους. Μεταφέρθηκε στην πλατεία Ελευθερίας, όταν στην προηγούμενη θέση του άρχισαν εργασίες για την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ. Η πλατεία Ελευθερίας επιλέχθηκε επειδή ήταν ο τόπος όπου συγκεντρώνονταν οι Εβραίοι πριν σταλούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.



Αντίθετα, στην Αθήνα τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Κατ' αρχάς ο ραβίνος Μπαρζιλάι, επικεφαλής της εβραϊκής κοινότητας, δεν παρέδωσε στους Γερμανούς τις λίστες με τα ονόματα των εβραίων, όπως είχε κάνει ο Κόρετς στη Θεσσαλονίκη. Σε συμφωνία με το ΕΑΜ αποφασίστηκε η διάσωση των εβραίων της Αθήνας και η μεταφορά της πλειοψηφίας αυτών στο βουνό ή στην Εύβοια, απ' όπου περνούσαν στην Τουρκία και μετά στην Παλαιστίνη. Σημαντική βοήθεια προσέφεραν, σύμφωνα με μαρτυρίες που παρατίθενται, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός που είχε δώσει οδηγίες στους ιερείς να βαφτίζουν μυστικά χριστιανούς τους εβραίους πολίτες, ο διευθυντής της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ που είχε δώσει διαταγές στα αστυνομικά τμήματα να εκδίδουν ταυτότητες στους εβραίους και μεμονωμένοι πολίτες, πολλοί από αυτούς συνδεδεμένοι με την Αντίσταση. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η σχέση και η συνεργασία Άγγλων - εαμικών και Δαμασκηνού - Έβερτ. Ακόμη, η σχέση των Αγγλων, του ΕΑΜ και του Εβραϊκού Πρακτορείου στην Παλαιστίνη, αλλά και οι παραδοσιακές καλές σχέσεις εβραίων και χριστιανών στην πρωτεύουσα. Στην Αθήνα υπήρχαν 3.000 εβραίοι και άλλοι 4.000 που κατέβηκαν διωκόμενοι από τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις. 
Στη Θεσσαλία η ύπαρξη ισχυρού εαμικού κινήματος βοήθησε να διασωθούν πολλοί εβραίοι. Μαζική διάσωση έγινε στη Ζάκυνθο. Στην Κέρκυρα, στα Ιωάννινα και γενικότερα στη Μακεδονία έγιναν πογκρόμ ανάλογα εκείνων της Θεσσαλονίκης.



Μπαίνοντας στο Άουσβιτς Ι και περνώντας από την γνωστή του πύλη με την ειρωνική επιγραφή- Η εργασία απελευθερώνει-

Η κεντρική σιδηροδρομικη πύλη του Μπιργκενάου
  • Άουσβιτς Ι, το αρχικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και το διοικητικό κέντρο ολόκληρου του συγκροτήματος. Εδώ δολοφονήθηκαν περίπου 70.000 άνθρωποι, κυρίως πολωνοί διανοούμενοι και σοβιετικοί αιχμάλωτοι.
  • Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου, στρατόπεδο εξόντωσης, όπου δολοφονήθηκαν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι, κυρίως Εβραίοι, Σίντι και Ρομά.
  • Άουσβιτς ΙΙΙ (Μόνοβιτς), στρατόπεδο εργασίας

Άδεια κουτιά αερίων που βρέθηκαν
παιδικα παπούτσια
γυαλιά, προσωπικα αντικείμενα
Μαλλιά και ύφασμα που έφτιαχαν απο αυτά.  Οι φωτογραφίες είναι από το site του μουσείου,γιατί δεν επιτρέπεται στους επισκέπτες η φωτογράφηση.   Μεταξύ των αντικειμένων που βρέθηκαν από τους Ρώσους όταν έφτασαν στο στρατόπεδο ήταν 370.000 ανδρικά  κοστούμια,  837.000 γυναικεία ρούχα  και 7,7 τόνοι από ανθρώπινες τρίχες! Όλα αυτά βρέθηκαν στις 6 από τις 30 αποθήκες με υλικό που δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν φεύγοντας οι Ναζί.