Η εξολόθρευση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Ως τις αρχές τού 20ού αιώνα οι Εβραίοι αποτελούσαν πάνω από το μισό τού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ως αποτέλεσμα της εβραϊκής επιρροής, ακόμη και αρκετοί μη Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη μιλούσαν την Ισπανοεβραϊκή (Λαντίνο), τη γλώσσα των Σεφαρδιτών, και η πόλη ουσιαστικά έκλεινε κατά το εβραϊκό Σάββατο. Ταξιδιώτες που περνούσαν από το λιμάνι της πόλης εκείνη την εποχή έλεγαν, χιουμοριστικά, ότι η Θεσσαλονίκη ήταν η πόλη στην οποία οι εργάσιμες ημέρες ήταν στην ουσία τέσσερις και ακολουθούσαν τρεις ημέρες αργίας, Παρασκευή για τους Μουσουλμάνους, Σάββατο για τους Εβραίους και Κυριακή για τους Χριστιανούς.

Οι Γερμανοί μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη στις 9.4.41. Λίγες μέρες αργότερα απαγορεύουν την είσοδο των Εβραίων σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία κ.λπ., επιτάσσουν το νοσοκομείο Χιρς και πολλά εβραϊκά σπίτια, φυλακίζουν τα μέλη του κοινοτικού Συμβουλίου, διατάζουν τουs Εβραίους να παραδώσουν τα ραδιόφωνα τους και λεηλατούν τα γραφεία της Κοινότητας και τις πλουσιότερες εβραϊκές βιβλιοθήκες.

Στις 11.7.1942 οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 - 45 ετών διατάζονται να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Εκεί αφού υφίστανται απερίγραπτα μαρτύρια καταγράφονται και οδηγούνται σε καταναγκαστικά έργα. Η Κοινότητα θα καταβάλει στους ναζί 2,5 δισ. δρχ. για να τους απελευθερώσει, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να καθυστερήσει η εκτόπιση ως τον επόμενο Μάρτιο.Στο τέλος του ίδιου χρόνου, οι ναζί κατάσχουν τις ανθούσες εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφουν το Ισραηλιτικό Νεκροταφείο.

 

Το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο στο χώρο της πανεπιστημιούπολης πουκαταστράφηκε από τους ναζί  και τους   εγχώριους συνεργάτες τους το 1942. Οι ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και οδική πλακόστρωση!

Στις 6.2.43 φτάνει στη Θεσσαλονίκη μια επιτροπή των SD με επικεφαλής τους Ντήτερ Βισλιτσένι και Αλόις Μπρύνερ και βάζει σε κίνηση τον μηχανισμό για το οριστικό ξεκλήρισμα των Εβραίων, που υποχρεώνονται τώρα να φορούν το κίτρινο άστρο του Δαυίδ και να κατοικούν σε ορισμένες μόνο συνοικίες (γκέτο). Τους απαγορεύεται επίσης η χρήση τηλεφώνων και δημοσίων μεταφορικών μέσων.

Οι ναζί κρύβοντας τις πραγματικές τους προθέσεις, ισχυρίζονται μέσω του Αρχιρραβίνου Κόρετς, τον οποίο διορίζουν και πρόεδρο, ότι αποβλέπουν στην αναδιοργάνωση της Κοινότητας σε μια αυτόνομη περιοχή της πόλης με δικό της Δήμαρχο και Επιμελητήριο. Σχηματίζουν ακόμα μια εβραϊκή πολιτοφυλακή και επιβάλλουν στους Εβραίους να συντάξουν αναλυτικές δηλώσεις των περιουσιακών τους στοιχείων. 

Στις 5 Μαρτίου 1943 ο επικεφαλής του διορισμένου από τους Γερμανούς Εβραϊκού Συμβουλίου στη Θεσσαλονίκη ραβίνος Τσβι Κόρετς υπέγραφε την ακόλουθη ανακοίνωση: «Καλούμε τους ομόθρησκούς μας να διατηρήσουν όλη την ηρεμία των και την ψυχραιμία, να μην παρασυρθούν από τον πανικόν, να μη δίδουν πίστη εις τας ανησυχητικάς διαδόσεις, που όλες είναι δίχως βάση. Ο καθένας πρέπει να εξακολουθεί να ασχολείται ήρεμα με τις εργασίες του και να εμπιστεύεται εις τους διευθύνοντας την Κοινότητα». Μία εβδομάδα μετά ο ίδιος ο αρχιραβίνος εμφανίστηκε στη συναγωγή για να ανακοινώσει στους ομόθρησκούς του ότι όλος ο πληθυσμός θα εκτοπιζόταν στην Κρακοβία.

Στις 6 Μαρτίου 1943 απαγορεύεται η έξοδος των Εβραίων από τα γκέτο, ενώ στο συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς στήνεται το σκηνικό για την τελευταία πράξη της τραγωδίας.

Εβραίοι μεταφέρονται μέσω της Εγνατίας οδού στο γκέτο Βαρόνου Χιρς, κοντά στον σιδ. σταθμό, προκειμένου να επιβιβαστούν στα μακάβρια τρένα για το Άουσβιτς.

Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχωρεί ο πρώτος συρμός με προορισμό τα στρατόπεδα του θανάτου Aουσβιτς και Μπιρκενάου. 

Διαδοχικές αποστολές (18) που αναχωρούν η μια μετά την άλλη θα μεταφέρουν σε λίγες εβδομάδες τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στοιβαγμένους σε βαγόνια που προορίζονταν για ζώα, στον τόπο της εξόντωσης.

 

Η ατμομηχανή ενός από τους  συρμούς που μετέφεραν Εβραίους από τον παλιό σιδ. σταθμό στο Άουσβιτς 

Το 96% των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 46.091 άνθρωποι, εστάλησαν στο Άουσβιτς. Μόνο 1950 επέστρεψαν και βρήκαν τις περισσότερες από τις εξήντα συναγωγές τους κατεστραμμένες, το νεκροταφείο τους συλημένο και τα σχολεία τους ερειπωμένα. Αρκετοί επιζώντες μετανάστευσαν στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμεί σήμερα περίπου 1.000 μέλη και διατηρεί τέσσερις συναγωγές. 

Χάινς Κούνιο, ένας από τους τελευταίους επιζώντες Θεσσαλονικείς Εβραίους του Άουσβιτς, μπροστά σε ένα από τα παλιά βαγόνια των τρένων του θανάτου

Ένας από τους θρησκευτικούς ηγέτες που αντιστάθηκαν στις εκτοπίσεις των Εβραίων προς τα στρατόπεδα ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ο οποίος επανειλημμένα ανέλαβε πρωτοβουλίες για την παρεμπόδισή τους. Ο Γεννάδιος κατέβαλε προσπάθειες να διασωθούν οι εκχριστιανισθέντες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και όσοι διέθεταν πλαστές βεβαιώσεις βάπτισης.

Αξιομνημόνευτη υπήρξε η επίσημη επιστολή διαμαρτυρίας που υπεγράφη στην Αθήνα στις 23 Μαρτίου 1943 από τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και 27 ηγετικά μέλη πολιτιστικών, ακαδημαϊκών και επαγγελματικών οργανώσεων. Το κείμενο ήταν γραμμένο σε ιδιαίτερα αιχμηρή γλώσσα και τόνιζε τους αδιάρρηκτους δεσμούς μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων, αποκαλώντας τους από κοινού «Έλληνες» χωρίς διάκριση. Το εν λόγω κείμενο είναι μοναδικό στο είδος του σε ολόκληρη την υπό κατοχή Ευρώπη ως προς τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τον σκοπό.

Σημαντική, επίσης, ήταν η συνεισφορά του Γενικού Προξένου της Ιταλίας Γκουέλφο Ζαμπόνι (Guelfo Zamboni), ο οποίος εφοδίασε με πλαστά πιστοποιητικά ιθαγένειας περίπου 300 Εβραίους της Θεσσαλονίκης, επιτρέποντάς τους έτσι να καταφύγουν στην ιταλική ζώνη κατοχής στην Αθήνα.

Δυστυχώς, όπως και σε άλλες χώρες, η εσφαλμένη πληροφόρηση και ο εφησυχασμός έδωσαν στις εβραϊκές κοινότητες των αρχών τού 1940 μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Στην Θεσσαλονίκη, μία από τις κοινότητες με το μεγαλύτερο εβραϊκό στοιχείο, οι κάτοικοί της επέδειξαν παθητική και αδιάφορη στάση έναντι της εφαρμογής της Τελικής Λύσης. Ως αποτέλεσμα, ο κίνδυνος της εκτόπισης και της γενοκτονίας στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως αρχικώς αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία από τους Εβραίους στην Ελλάδα — ακόμη και από τα ηγετικά μέλη της κοινότητας... 

 

Μνημείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά είχε τοποθετηθεί στο πάρκο μεταξύ των οδών Κ. Καραμανλή και Αλ. Παπαναστασίου, απέναντι από την είσοδο του Ιπποκράτειου, επειδή πριν από τον πόλεμο η περιοχή κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από Εβραίους. Μεταφέρθηκε στην πλατεία Ελευθερίας, όταν στην προηγούμενη θέση του άρχισαν εργασίες για την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ. Η πλατεία Ελευθερίας επιλέχθηκε επειδή ήταν ο τόπος όπου συγκεντρώνονταν οι Εβραίοι πριν σταλούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Αντίθετα, στην Αθήνα τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Κατ' αρχάς ο ραβίνος Μπαρζιλάι, επικεφαλής της εβραϊκής κοινότητας, δεν παρέδωσε στους Γερμανούς τις λίστες με τα ονόματα των εβραίων, όπως είχε κάνει ο Κόρετς στη Θεσσαλονίκη. Σε συμφωνία με το ΕΑΜ αποφασίστηκε η διάσωση των εβραίων της Αθήνας και η μεταφορά της πλειοψηφίας αυτών στο βουνό ή στην Εύβοια, απ' όπου περνούσαν στην Τουρκία και μετά στην Παλαιστίνη. Σημαντική βοήθεια προσέφεραν, σύμφωνα με μαρτυρίες που παρατίθενται, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός που είχε δώσει οδηγίες στους ιερείς να βαφτίζουν μυστικά χριστιανούς τους εβραίους πολίτες, ο διευθυντής της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ που είχε δώσει διαταγές στα αστυνομικά τμήματα να εκδίδουν ταυτότητες στους εβραίους και μεμονωμένοι πολίτες, πολλοί από αυτούς συνδεδεμένοι με την Αντίσταση. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η σχέση και η συνεργασία Άγγλων - εαμικών και Δαμασκηνού - Έβερτ. Ακόμη, η σχέση των Αγγλων, του ΕΑΜ και του Εβραϊκού Πρακτορείου στην Παλαιστίνη, αλλά και οι παραδοσιακές καλές σχέσεις εβραίων και χριστιανών στην πρωτεύουσα. Στην Αθήνα υπήρχαν 3.000 εβραίοι και άλλοι 4.000 που κατέβηκαν διωκόμενοι από τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις. 

Στη Θεσσαλία η ύπαρξη ισχυρού εαμικού κινήματος βοήθησε να διασωθούν πολλοί εβραίοι. Μαζική διάσωση έγινε στη Ζάκυνθο. Στην Κέρκυρα, στα Ιωάννινα και γενικότερα στη Μακεδονία έγιναν πογκρόμ ανάλογα εκείνων της Θεσσαλονίκης.

Μπαίνοντας στο Άουσβιτς Ι και περνώντας από την γνωστή του πύλη με την ειρωνική επιγραφή- Η εργασία απελευθερώνει-

Η κεντρική σιδηροδρομικη πύλη του Μπιργκενάου

• Άουσβιτς Ι, το αρχικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και το διοικητικό κέντρο ολόκληρου του συγκροτήματος. Εδώ δολοφονήθηκαν περίπου 70.000 άνθρωποι, κυρίως πολωνοί διανοούμενοι και σοβιετικοί αιχμάλωτοι.
• Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου, στρατόπεδο εξόντωσης, όπου δολοφονήθηκαν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι, κυρίως Εβραίοι, Σίντι και Ρομά.
• Άουσβιτς ΙΙΙ (Μόνοβιτς), στρατόπεδο εργασίας

Άδεια κουτιά αερίων που βρέθηκαν

παιδικα παπούτσια

γυαλιά, προσωπικα αντικείμενα

Μαλλιά και ύφασμα που έφτιαχαν απο αυτά.  Οι φωτογραφίες είναι από το site του μουσείου,γιατί δεν επιτρέπεται στους επισκέπτες η φωτογράφηση.   Μεταξύ των αντικειμένων που βρέθηκαν από τους Ρώσους όταν έφτασαν στο στρατόπεδο ήταν 370.000 ανδρικά  κοστούμια,  837.000 γυναικεία ρούχα  και 7,7 τόνοι από ανθρώπινες τρίχες! Όλα αυτά βρέθηκαν στις 6 από τις 30 αποθήκες με υλικό που δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν φεύγοντας οι Ναζί.

Πηγές:https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CF%8C%CF%80%CE%B5%CE%B4%CE%BF_%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82_%CE%86%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B2%CE%B9%CF%84%CF%82

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=494871

http://www.jct.gr/holocaust.php

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1

https://thessmemory.wordpress.com/2016/03/12/%CF%84%CE%B1-%CF%84%CF%81%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7-%CE%AC%CE%BF%CF%85%CF%83/