Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 2015

Αντικείμενο: Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα, μονόπτωτα και δίπτωτα (Ν.Γλώσσα, Ενότητα 4)

Μεταβατικά: τα ενεργητικά ρήματα που η ενέργειά τους μεταβαίνει σε κάτι άλλο (στο αντικείμενο)
π.χ. οργώνει το χωράφι, διαβάζει το βιβλίο, ανοίγει την πόρτα
Αμετάβατα: τα ενεργητικά ρήματα που η ενέργειά τους δε μεταβαίνει πουθενά.
π.χ. ο ήλιος λάμπει
Πολλά μεταβατικά χρησιμοποιούνται και ως αμετάβατα και το αντίστροφο, ανάλογα με τα συμφραζόμενα.
π.χ. κλείσε τα μάτια (μεταβατικό) - η συμφωνία έκλεισε (αμετάβατο)

Μονόπτωτα: όταν έχουν ένα αντικείμενο (κάνουμε μια ερώτηση για να το βρούμε)
  • το εξωτερικό: σε αιτιατική (συνήθως) ή σε γενική /εμπρόθετο
π.χ. Διάβασα το κείμενο, τα σχόλια, τις εργασίες και την ανακεφαλαίωση του βιβλίου.
(το ρήμα έχει 4 αντικείμενα στην ίδια πτώση - αιτιατική / για να τα βρω έκανα μια ερώτηση: τι διάβασα;)

Μοιάζει του πατέρα του / στον πατέρα του / με τον πατέρα του  (αντικείμενο σε γενική/εμπρόθετο)  
Οι ενέργειες αυτές άπτονται των δικαιωμάτων του (γενική).
  •  εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο: όταν προέρχεται από την ίδια ρίζα από την οποία προέρχεται και το ρήμα.
π.χ. Ζει τη ζωή του αυτός!  Γράψε ένα γράμμαΧόρεψε πολλούς χορούςΣχεδίασα πολύ όμορφα σχέδιαΠαίζουν ένα καινούριο παιχνίδι.

Δίπτωτα: όταν έχουν δύο αντικείμενα (κάνουμε δύο ερωτήσεις για να τα βρούμε)
π.χ. Μου έδωσε ένα τετράδιο και ένα μολύβι.
(το ρήμα έχει ένα αντικείμενο σε γενική -μου- και δύο αντικείμενα σε αιτιατική -τετράδιο και μολύβι / για να τα βρω έκανα δύο ερωτήσεις: σε ποιον έδωσε; τι έδωσε; )

  •   συντάσσονται με αιτιατική (άμεσο) και γενική  ή εμπρόθετο αντικείμενο (έμμεσο)
π.χ. Μου έδωσε το μισθό μου ή έδωσε σ' εμένα το μισθό μου
μου/σ' εμένα: έμμεσο, το μισθό: άμεσο

  • μπορεί επίσης στη θέση της αιτιατικής να έχουμε πρόταση:
π.χ. Μου (έμμεσο)  είπε να πάμε βόλτα (άμεσο)
       Μου (έμμεσο) είπε ότι θα φύγει (άμεσο)


  •   συντάσσονται με δύο αιτιατικές, το άμεσο είναι το πρόσωπο ή το προσωποποιημένο πράγμα ή το έμψυχο.  π.χ. Με (άμεσο)  τάιζε κρέας (έμμεσο).

  • αυτή η αιτιατική είναι το έμμεσο, μόνο αν μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
π.χ. Ο Γιάννης διδάσκει τον Πέτρο (έμμεσο)  χορό (άμεσο) - ο Γιάννης διδάσκει στον Πέτρο (έμμεσο) χορό (άμεσο) 

  • όταν και οι δύο αιτιατικές δηλώνουν πράγμα, τότε έμμεσο είναι αυτή που μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο.
π.χ. Γέμισα το βιβλίο (άμεσο) σημειώσεις (έμμεσο) 
[γέμισα το βιβλίο (άμεσο) με σημειώσεις (εμπρόθετο, έμμεσο)]
         Φόρτωσαν το φορτηγό (άμεσο) τούβλα (έμμεσο/με τούβλα)






Προσοχή: Δεν πρέπει να συγχέουμε το αντικείμενο σε γενική με τη γενική προσωπική (σε αυτή δε μεταβαίνει καμιά ενέργεια του υποκειμένου)
Γενική προσωπική: 
Είναι γενική ονόματος προσώπου ή συνήθως προσωπικής αντωνυμίας που συνάπτεται με απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις ή ακόμα και με αμετάβατα ή και με μεταβατικά ρήματα, των οποίων όμως δεν μπορεί να είναι αντικείμενο, και φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος.  Αυτό το πρόσωπο συμμετέχει σε ό,τι εκφράζει το ρήμα ή δέχεται ωφέλεια ή βλάβη από αυτό που σημαίνει η πρόταση.
π.χ. Μου ειναι αδύνατο να το κάνω αυτό
       Σου χαιδεύει το κεφάλι
      Θα σου τον περιποιηθώ εγώ.
      Σου είναι δύσκολο να κάνεις ησυχία; 
      Να μου φιλήσεις τον ανιψιό μου! 


Κατηγορούμενο του αντικειμένου
Σε κάποιες περιπτώσεις ένα ρήμα (θεωρώ, ορίζω, ανακηρύσσω, ονομάζω, εκλέγω, διορίζω, παρουσιάζω κλπ) συντάσσεται με δυο αιτιατικές και δεν είναι και οι δύο αντικείμενα (άμεσο-έμμεσο) αλλά η μια είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο του αντικειμένου:
π.χ. Θα ορίσουμε εσένα επιμελητή
εσένα: αντικείμενο, επιμελητή: κατηγορούμενο στο εσένα
[Αν μετατρέψω την ενεργητική σύνταξη σε παθητική θα διαπιστώσω ότι η μια αιτιατική-το αντικείμενο- θα γίνει υποκείμενο και η άλλη αιτιατική κατηγορούμενο στο υποκείμενο: Θα οριστείς (εσυ:υποκ) επιμελητής (κατηγορούμενο στο εσύ)]

Πηγή: Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ
Βιβλίο εκπαιδευτικού Νεοελληνικής  Γλώσσας Β Γυμνασίου, Μαρία Γαβριηλίδου, Παναγιώτης Εμμανουηλίδης, Έλλη-Πετρίδου Εμμανουηλίδου, ΟΕΔΒ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου